Hallo en welkom terug bij de Geschiedenis van de Romeinen. Aflevering 4: Drie koningen.

Twee weken geleden zagen we hoe Romulus de staatsinrichting van de nieuwe stad opzette, hoe hij aan vrouwen kwam en dat hij niet eeuwig zou blijven regeren. Zoals dat gaat bij nieuwe staten, was er een sterk gevoel van “wat nu?” toen Romulus van het toneel verdween. Romulus was dé man aan het hoofd van de staat en dat was altijd zo geweest, dus toen hij stierf, ontstond een groot gat.

De vraag was natuurlijk: wie moet Romulus opvolgen. Er waren wel wat mannen die de handschoen wilden opnemen, maar niemand was onomstreden. Men kon het er niet eens over eens worden in welk volk de nieuwe koning gezocht moest worden. De Sabijnen hadden na de dood van Titus Tatius geslikt dat het koningschap dan maar naar Romulus zou gaan, maar ze vonden dat het nu wel tijd was voor een van hen aan het roer. Dit bracht de handen van de Romeinen natuurlijk weer niet op elkaar, want zij wilden een Romein aan het roer. Iets anders dan een monarchie was geen optie, want, zo schrijft Livius: “ze hadden de heerlijkheden van vrijheid nog niet ervaren.”

Wat ontstond was een interregnum, een tijd tussen twee heersers in, waarin de senaat de dagelijkse taken van de koning uitvoerde door bij toerbeurt voor een periode van één of vijf dagen één of meerdere senatoren aan te stellen als een soort tussenkoning. Op deze manier bleef de boel draaien, maar het issue bleef staan. Wie werd de nieuwe koning. Uiteindelijk bedachten de Romeinen en de Sabijnen een oplossing. De Romeinen mochten de koning kiezen, maar onder één voorwaarde: het moest een Sabijn zijn. De naam die uit de hoge hoed kwam, was die van Numa Pompilius.

Numa Pompilius was een kandidaat die voor beide partijen acceptabel was. Sterker nog: hij werd bijzonder hoog aangeschreven als wijze man. Numa was de jongste van vier broers en was geboren op de dag dat Rome gesticht was. Opvallend genoeg hoorde hij als schoonzoon van Titus Tatius niet echt bij het Sabijnse establishment en was hij na de strijd rond de Sabijnse Maagdenroof niet meeverhuisd naar Rome. Vanuit een sober huis in Cures ondernam hij graag lange wandelingen door de heilige bossen en men zij dat hij tijdens die wandelingen met de goden sprak en daar zo wijs door geworden was.

Numa was niet de persoon die je zou verwachten aan het hoofd van een opkomende militaire macht. Toen een bode hem van zijn verkiezing tot koning op de hoogte kwam brengen, weigerde hij ook en het kostte veel overtuigingskracht om hem zover te krijgen om uiteindelijk toch ja te zeggen.

Numa Pompilius was een hele andere man dan zijn voorganger op de troon. Het belangrijkste verschil tussen Romulus en Numa was het feit dat Romulus een krijger pur sang was en Numa een pacifist. De focus van Romulus lag in de politieke en militaire vorming van de stad. Numa pakte dat anders aan. Bij hem zien we geen grote veldslagen en veroveringsoorlogen. Wat Numa de Romeinen bijbracht, was religie. Het is niet dat de Romeinen onder Romulus atheïsten waren, maar Numa zorgde ervoor dat de goden een centrale plaats binnen de samenleving zouden gaan spelen. Oorlog en religie werden de twee pijlers van de Romeinen.

Numa Pompilius vestigde het priestercollege van de pontifices. Dit priestercollege werd geleid door de Pontifex Maximus. Deze hogepriester werd een belangrijke onafhankelijke gezagsdrager in de eerste honderden jaren van het Romeinse rijk. Pas in de tijd van Augustus, zevenhonderd jaar na Numa, werden de macht van de pontifex maximus en die van de heerser van de Romeinen samengebracht. Tegenwoordig behoort de titel de paus toe.

Numa bracht ook de Vestaalse maagden naar Rome. Eén van de taken van deze maagden was om het eeuwige vuur brandende te houden in de tempel van Vesta. Ook de tempel voor Quirinus, Romulus, is door Numa opgezet, net als die voor Jupiter, Juno en Minerva, de grote drie.

Het bekendste voorbeeld van een door Numa opgezette religieuze institutie is wel de tempel voor Janus, de tweekoppige god van het begin, waar de maand Januari naar is genoemd. De tempel voor Janus had poorten die open en dicht konden, wat op zichzelf niet bijzonder is. Wat deze tempel bijzonder maakte, is dat de poorten alleen gesloten mochten worden als de Romeinen met niemand oorlog hadden. Zodra er weer een strijd uitbrak, gingen de poorten open.

Numa wist de poorten zijn hele regering gesloten te houden. Door zijn toedoen veranderde de groep bruten die door Romulus binnengehaald waren in een groep boeren die niet uit waren op gevechten. De generatie onder Romulus kende alleen oorlog, die onder Numa kende alleen vrede. Livius schrijft dat zelfs de vijanden van de Romeinen gedurende de regering van de tweede koning opkeken naar de ommezwaai inde volksaard. Waar ze Rome aanvankelijk zagen als niets meer dan een legerkamp dat een hoop ellende veroorzaakte, zorgde Numa Pompilius ervoor dat de omliggende volkeren het heiligschennis aan de goden vonden om hen maar een strobreed in de weg te leggen.

Ook mensen als Numa Pompilius sterven vroeg of laat. Na 37 jaar Romulus en 43 jaar Numa viel de macht in handen van Tullus Hostilius, die zo ook zijn eigen ideeën had. Met name dat hele vrede-nieuwigheidje van Numa was niet aan Hostilius besteed. Numa had zijn ogen nog niet dicht gedaan of de nieuwe koning was al op zoek naar een confrontatie om de strijdgeest terug te brengen bij de Romeinen. Een conflict rondom vee tussen boeren uit Alba Longa en uit Rome was de vonk die hij nodig had. Oorlog.

Alba Longa vertrok met een groot leger richting Rome om voorbereidingen te treffen voor de strijd. Tijdens deze voorbereidingen stierf de koning plotseling en kozen de Albanen een leider om de oorlog te kunnen voeren. Dit was Mettius Fufetius. Deze was duidelijk geen voorstander van het conflict, want hij stuurde gezanten naar Tullus met een voorstel om het te voorkomen.

Mettius stelde dat het dom zou zijn om nu de twee legers op elkaar te laten inhakken. De Etrusken hoefden alleen maar te wachten tot de Romeinen en Albanen elkaar zouden hebben afgeslacht om vervolgens de verliezer én de verzwakte overwinnaar onder de voet te lopen. Veel slimmer zou zijn om iets te bedenken om wel te bepalen wie de winnaar was, maar zonder al te veel bloedvergieten.

Tullus zag de logica van Mettius' woorden in en ging akkoord met het voorstel. Gekozen werd tot een gevecht van drie tegen drie om de winnaar te kunnen bepalen. Beide legers hadden drielingen in hun gelederen. De Romeinen de Horatii en de Albanen de Curiatii. Zij zouden strijden om het lot van beide volkeren. Last man standing. De verliezer zou zich onderwerpen aan de winnaar. De eed werd afgelegd en de beide drielingen namen plaats tegenover elkaar.

De strijd begon slecht voor de Romeinen, want al snel lagen twee van de drie Horatii door op de grond. Eén ongedeerde Romein en drie gewonde Albanen waren over. Horatius, de laatste van de Romeinen, wist dat hij de drie niet allemaal tegelijk aan kon en besloot gebruik te maken van het voordeel dat hij had. Hij rende weg en liet de Curiatii hem achtervolgen. Omdat ze niet allemaal even gewond waren, kwamen ze niet tegelijk aan bij de Romein.

Horatius maakte korte metten met de eerste die hem bereikte en doodde. Ook de tweede kon hem niet verwonden en lag al snel dood op de grond. Terwijl de derde aan kwam strompelen, riep Horatius uit: “Twee heb ik er geofferd aan de geest van mijn broers. De derde geef ik aan de oorzaak van deze oorlog, dat de Romeinen mogen heersen over de Albanen.” Met die woorden doodde Horatius de laatste van de drie Curiatii. Rome had gewonnen en Alba Longa onderwierp zich. Tullus' eerste bevel aan Alba Longa was dat zij zich zouden laten oproepen voor Rome te vechten als Tullus dat wilde.

Horatius kreeg een heldenwelkom in Rome. De stemming sloeg echter om toen hij door zijn zus werd gezien. Zij was namelijk verloofd met één van de Curiatii en toen haar broer onder luid gejuich kwam aanlopen met de mantel die zij voor haar geliefde had gemaakt op zijn schouder, brak ze in huilen uit. Uit woede doodde Horatius haar meteen, met de woorden “zo zal het iedereen die de vijanden van Rome betreurt, vergaan.”

Horatius werd om deze moord aangeklaagd. Een college van twee rechters veroordeelde hem ter dood, maar op aandringen van Tullus zélf ging Horatius in beroep bij de volksvergadering. De doodstraf werd daarop omgezet tot een symbolische straf. Horatius moest onder een balk doorlopen en alles was vergeven. Een typisch Romeins fenomeen. Niemand was blij om de moord, maar Horatius was een held en had net Rome gered. De dienst aan Rome stond boven alles.

Aan de kant van Alba Longa viel de nederlaag natuurlijk niet lekker en er werd naar Mettius gekeken voor een hele goeie uitleg. De positie van de leider van de Albanen kwam onder druk te staan. Om die positie te redden bedacht Mettius een plan. Hij haalde Veii over om de Romeinen aan te vallen. Tullus Hostilius zou dan de hulp van Alba Longa inroepen en wanneer de legers tegenover elkaar zouden staan, zou Mettius zijn troepen laten terugtrekken. Hierdoor zouden de Romeinen alleen komen te staanstaan en zouden ze worden verslagen.

Veii viel aan en de Albanen trokken zich vlak voor de strijd losbarstte terug, precies zoals Mettius hen had opgedragen. Tullus had echter meteen in de gaten wat er gebeurde en gaf het verhaal een draai. Het was namelijk zijn idee dat de Albanen zich terug trokken. Mettius moest namelijk zijn mannen achter de Etrusken langs voeren om hen in de rug aan te vallen. Tullus gaf de kavalerie verder het bevel het zicht op de Albaanse troepen te belemmeren door hun speren omhoog te houden. De Romeinse troepen kregen nieuwe moed en versloegen de legers van Veii op eigen kracht.

Tullus had wel een mental note gemaakt voor Mettius. Bij terugkomst in het kamp feliciteerde Mettius de koning met zijn indrukwekkende overwinning. Tullus bedankte en stelde voor de kampen van de Albanen en de Romeinen samen te voegen tot eentje. De volgende morgen liet de koning alle troepen samen komen om hen toe te spreken over de veldslag van gisteren.

Tullus prees de moed van zijn troepen en vertelde de waarheid over de actie van het leger van Alba Longa. Verder zei hij dat niet de troepen, maar alleen hun leider Mettius, blaam trof. Voor de ogen van zijn troepen werd de verraderlijke leider van de Albanen tussen twee strijdwagens gebonden en werden de paarden verschillende kanten op gestuurd. Alba Longa werd vervolgens met de grond gelijk gemaakt. Livius zegt dat het werk van vierhonderd jaar in één uur verwoest was. Alleen een aantal tempels aan de goden bleef staan, op expliciet bevel van de koning. De bevolking werd naar Rome overgeplaatst. Een aantal Albaanse families, waaronder de Curiatii, nam zitting in de senaat.

Het einde van de regering van Tullus ziet een koning die de weg kwijt raakt. Na weer een oorlog kwamen berichten binnen dat er een stenenregen was geweest en dan een stem in de bergen bulderde die de Albanen opriep de religieuze gebruiken van hun verwoeste stad in acht te nemen. Vervolgens brak er een epidemie uit waar ook de koning slachtoffer van werd. De ziekte brak hem en het maakte hem vatbaar voor religieuze excessen. In de commentaren van Numa vond hij aanwijzingen naar allerlei riten die hij probeerde. Dit ging jammerlijk mis.

Tullus Hostilius en zijn huis werden getroffen door de bliksem. Jupiter had er geoeg van.Tullus Hostilius, de derde koning van de Romeinen regeerde 33 jaar. Hij bracht de strijdersgeest terug naar de Romeinen. De visie van Vrede, zo belichaamd door Numa Pompilius, was een anomalie in de Romeinse geschiedenis is de poorten van de Tempel van Janus zijn lange tijd niet meer dicht gegaan.

Ook niet toen Tullus opgevolgd werd door Numa's kleinzoon Ancus Marcius, die de vredelievende bedoelingen en voorkeur voor religieuze zaken niet van een vreemde had. Om te voorkomen dat er nog veel mensen een Tullusje uithaalden en om de religieuze gebruiken weer nieuw leven in te blazen, liet Ancus de commentaren van zijn grootvader publiceren.

Hij zette zich in om een nieuwe vredesperiode in te luiden. Een confederatie Latijnse stammen dacht daar echter anders over. Ze hadden kort tevoren een nieuw verdrag getekend met Tullus, maar zagen een kans om een betere positie te verwerven, nu weer zo'n softie aan de macht was gekomen in Rome. De vielen Romeins gebied binnen en keken hoe de koning zou reageren.

Ancus was geen Tullus, maar zeker ook geen Numa. Hij nam de handschoen op en trok ten strijde tegen de Latijnen. Voor het verklaren van oorlog bedacht hij een ingewikkelde set aan rituelen. Hij was immers familie van Numa Pompilius. Ik zal je de details van de set besparen, maar het komt erop neer dat een gezant een specifieke formule gebruikt om bij een aantal verschillende mensen die hij tegenkomt in het land waar Rome oorlog tegen wil gaan voeren, de eisen te uiten. De senaat mag er vervolgens dan nog een plasje over doen en de vijand krijgt 33 dagen de kans om te reageren. Er volgen nog allemaal bezweringen en eden, totdat een oorlogspriester als foto-moment een speer het land van de vijand in gooit en dan begint het hakken.

Ancus Marcius versloeg uiteindelijk de Latijnse alliantie. Hij nam verschillende nederzettingen in en plaatste de bevolking over naar Rome, waarmee de bevolking van de stad weer verder groeide. Om Rome een goede vestigingplaats te maken voor de grote groepen mensen die erheen werden gestuurd vergrootte Ancus de stad en bouwde een aantal voorzieningen, zoals een gevangenis.

Nadat Veii nogmaals tevergeefs probeerde de Romeinen te verslaan, nam Ancus extra grondgebied in, waardoor de Romeinen een lp grond bezeten dat liep tot aan de Tyrreense Zee. Daar aan de kust bouwde hij Ostia, de havenstad van Rome. Hiermee legde hij een belangrijke basis voor de levensvatbaarheid van de groeiende stad in de komende eeuwen. Ostia werd de plek waar graanschepen konden aanmeren.

Dit is wel zo'n beetje alles wat we weten over Ancus Marcius. Zijn regeringsperiode duurde 24 jaar en is daarmee de koning met de kortste regeerperiode. Met de dood van Ancus trad ook de laatste fase van de Romeinse koningstijd aan. Over twee weken zien we deze fase waarin de Tarquinius-familie de macht pakt en uiteindelijk weer verliest.